Hãy quán chiếu thật kỹ, hãy chiêm nghiệm thật sâu
để rũ bỏ phiền muộn âu lo mà đứng lên làm lại cuộc đời chính là thông
điệp cứu độ của Bồ tát Quán Tự Tại. Khổ đau là bản chất của cuộc đời
này, ai cũng đã và đang gánh chịu những niềm đau.
Vấn
đề là làm cách nào để quẳng đi những đau thương ấy mà vui sống? Không
ít người đã tìm quên những mất mát, bất hạnh trong cuộc đời bằng tiệc
tùng, bia rượu và nhiều loại hình giải trí đam mê độc hại khác nhưng rốt
cuộc vẫn bế tắc vì niềm đau trước chưa quên thì đã chất chồng thêm hậu
quả khó lường...
Chúng ta đều biết đến
danh hiệu Bồ tát Quán Thế Âm (Avalokitesvara) là quán sát âm thanh đau
khổ ở thế gian mà hiện thân đến cứu độ. Danh hiệu này rất quen thuộc và
phổ biến trong giới học giả cũng như đại chúng từ xưa đến nay. Tuy
nhiên, Bồ tát Quán Thế Âm còn có một danh hiệu khác là Quán Tự Tại
thường được các học giả và luận sư Phật giáo thuộc trường phái Hoa
nghiêm (Avatamsaka) và Bát nhã (Prajnà) xưng tán. Dù không mấy phổ biến
nhưng danh hiệu Quán Tự Tại ẩn tàng một triết lý sâu xa và phương thức
tu tập nhiệm mầu nhờ quán chiếu mà được tự tại, giải thoát.
Thiền
quán, phương pháp tu tập trọng yếu và cốt tủy nhất của đạo Phật. Chỉ có
tuệ giác của thiền quán mới có công năng quét sạch tất cả cội rễ vô
minh, phiền não. Vì thế, nếu Quán Thế Âm là vị Bồ tát của tình thương
thì Quán Tự Tại là vị Bồ tát của tuệ giác; phát huy tuệ giác quán sát
năm uẩn đều không, vượt thoát mọi khổ ách, được giải thoát tự tại.
Mở
đầu Tâm Kinh, một bản kinh trác tuyệt mà trong truyền thống Phật giáo
Bắc tông, ai ai cũng thuộc lòng: “Bồ tát Quán Tự Tại/Khi quán chiếu thâm
sâu/Bát nhã Ba la mật/Tức diệu pháp Trí độ/Bỗng soi thấy năm uẩn/Đều
không có tự tánh/Thực chứng điều ấy xong/Ngài vượt thoát tất cả/Mọi khổ
đau ách nạn” (Thiền Môn Nhật Tụng, kinh Tinh yếu Bát nhã Ba la mật đa).
Chỉ cần ứng dụng thực tập trọn vẹn đoạn kinh này thôi cũng đủ đưa hành
giả sang bến bờ tự tại giải thoát.
Hãy quán
chiếu thật kỹ, hãy chiêm nghiệm thật sâu để rũ bỏ phiền muộn âu lo mà
đứng lên làm lại cuộc đời chính là thông điệp cứu độ của Bồ tát Quán Tự
Tại. Khổ đau là bản chất của cuộc đời này, ai cũng đã và đang gánh chịu
những niềm đau. Vấn đề là làm cách nào để quẳng đi những đau thương ấy
mà vui sống? Không ít người đã tìm quên những mất mát, bất hạnh trong
cuộc đời bằng tiệc tùng, bia rượu và nhiều loại hình giải trí đam mê độc
hại khác nhưng rốt cuộc vẫn bế tắc vì niềm đau trước chưa quên thì đã
chất chồng thêm hậu quả khó lường.
Học theo
Bồ tát Quán Tự Tại, ta phải can đảm đối diện với những niềm đau, mất
mát và bất hạnh của chính mình. Không ai giúp mình tháo gỡ khổ đau bằng
chính tuệ giác của chính mình. Đơn cử như làm ăn thất bại, phút chốc trở
thành trắng tay, ta đau khổ vô cùng thậm chí muốn quyên sinh. Bình tâm
quán chiếu thì tuy tài sản mất sạch nhưng vẫn chưa bị tù tội, cả nhà vẫn
vẹn toàn, nghèo nhưng vẫn còn có nhau. Tiếp tục quán chiếu về phương
diện khác, có thể lúc nào đó trong quá khứ, ta đã từng thâu tóm tài sản
người khác một cách bất chính nên bây giờ chịu quả báo mất hết tài sản.
Quán
chiếu sâu hơn nữa, trước đây khi chưa giàu có ta cũng tay trắng, bây
giờ trắng tay thì cũng như ngày xưa thôi. Vậy thì sao lúc xưa ta tràn
ngập hy vọng hướng về tương lai còn bây giờ ta đau khổ đến tuyệt vọng?
Quán chiếu thật sâu sắc để thấy rằng, tuy ta mất hết tài sản nhưng ta
còn rất nhiều thứ khác. Tài sản chỉ là một phần của cuộc sống chứ không
phải tất cả… Thấy được như vậy ta sẽ cảm thấy thanh thản, nhẹ nhàng hơn
thay vì đau khổ muốn tìm cái chết.
Một
trường hợp khác, khi biết rằng mình đã mắc một căn bệnh hiểm nghèo, ít
hy vọng chữa lành tự nhiên mọi thứ bỗng dưng sụp đổ. Đau buồn là tất
nhiên nhưng sau đó phải gượng dậy, bình tâm quán xét và chiêm nghiệm về
thực trạng bản thân mình. Quán chiếu để thấy rằng mỗi ngày có biết bao
người khỏe mạnh, trẻ trung hơn mình đã đột ngột ra đi mãi mãi trong các
tai nạn, chiến tranh. Dù sao, hiện ta cũng may mắn hơn họ, ta còn có
thật nhiều thời gian để làm những việc cần làm. Mặt khác, có thể rồi đây
ta sẽ gặp thầy gặp thuốc hoặc một phương thức trị liệu đặc biệt nào đó
để hy vọng.
Quán chiếu sâu hơn để thấy
rằng sinh già bệnh chết là lẽ thường nhiên. Có sinh thì có diệt, ai cũng
sẽ ra đi như mình, chỉ khác nhau là sớm hay muộn, nhanh hay chậm. Vậy
thì ngày mai mình phải ra đi cũng là chỉ đi trước người khác mà thôi.
Suy xét được như vậy ta không còn tuyệt vọng, bình tĩnh hơn, chấp nhận
thực trạng của bản thân mình mà gia tâm trị liệu. Đây chính là những
thành công bước đầu, nhờ quán chiếu mà được nhẹ nhàng, chấp nhận thực
tại để vui sống.
Đối lập với khổ đau, tuyệt
vọng khi bệnh hoạn, mất mát là tâm lý kiêu căng, tự mãn khi thành công,
thắng lợi. Những ai có tư duy sâu sắc, chiêm nghiệm kỹ càng về thành
công thì sẽ nhận ra rằng kết quả đạt được dù lớn hay nhỏ cũng không phải
là công của riêng mình mà còn nhờ vào nhiều người, nhiều yếu tố khác.
Thành công là do hội đủ những duyên lành “thiên thời, địa lợi, nhân
hòa”. Thấy được như vậy ta sẽ không tự mãn mà khiêm cung, nhẹ nhàng.
Ngay
đây chúng ta thấy rằng, dù chưa đạt đến trình độ “soi thấy năm uẩn đều
không có tự tánh” như Bồ tát Quán Tự Tại nhưng sự nỗ lực tư duy quán
chiếu ấy sẽ giúp ta tháo gỡ vướng mắc và làm bớt khổ hơn rất nhiều. Tiếp
tục quán chiếu sâu vào chính bản thân mình, cái mà chúng ta hằng yêu
thương, cái gọi là tôi thực chất là gì? Tôi là ai? Tôi là thân thể vật
chất, hay tâm thức, hay là cả hai? Thân thể làm chủ tâm thức hay ngược
lại tâm thức làm chủ thân thể hoặc chúng nương vào nhau mà tồn tại?
Thì
ra năm uẩn (sắc-thân thể, thọ-cảm giác, tưởng-tri giác, hành-tâm hành,
thức-nhận thức) nương nhau mà hình thành, cái này hiện hữu vì cái kia
hiện hữu, có mà giả có chứ không phải thật có. Thân thể, cảm giác, tri
giác, tâm hành, nhận thức là tôi mà cũng không phải tôi. Chúng không có
tự tánh, nương nhau mà có, không chủ tể, vô ngã. Vậy thì ai được-mất,
thành-bại, khổ-vui…? Chúng ta không được tự tại vì kẹt vào ý niệm tự
ngã, cái tôi và đây chính là vô minh, là cội nguồn mọi đau khổ, vướng
mắc.
Vì thế, quán chiếu sâu sắc vào năm uẩn
để thực chứng vô ngã tính của thân tâm là học theo hạnh Bồ tát Quán Tự
Tại, đây chính là chìa khóa mở ra cánh cửa giải thoát phiền lụy khổ đau
và chứng đạt an lạc, tự do và tự tại.
Phước Viên - Quảng Tánh