Có câu nói là mọi người đều có quyền tìm kiếm và thụ hưởng hạnh phúc. Không phải ai cũng đang nỗ lực sống và làm việc miệt mài ngày đêm để xây đắp cho hạnh phúc tương lai đó sao? Còn bạn thì sao? Bạn có cảm giác là mình đang đi đúng hướng không? Hay hạnh phúc chỉ là những định nghĩa không tưởng? Nói thật, tôi cũng không biết trả lời sao! Tôi chỉ biết rằng hạnh phúc thực có, chớ không phải định nghĩa viễn vông. Nhưng cái chính yếu là bạn đã từng kinh qua hạnh phúc thật sự chưa? Nếu có thì bạn cảm giác thế nào? Và bạn đã cảm nhận nó khi nào? Nếu chưa thì... mình tiếp tục vậy.
hạnh phúc có từ sự an tịnh trong nội tâm
Hạnh phúc: Định nghĩa thực sự?
Nếu muốn tìm kiếm một
định nghĩa thực sự cho hạnh phúc là gì thì không khó, vì đã có vô số
những giải nghĩa thế nào là hạnh phúc bằng đủ mọi ngôn ngữ trên thế giới
rồi! Cái chính là bạn đã có cảm nhận nó chưa? Bạn đã thực sự thấy mình
thụ hưởng hạnh phúc? Tôi nghe có người nói rằng: “Không có một con đường
nào đưa đến hạnh phúc cả, vì hạnh phúc đích thực chính là cách biết
sống”. Bạn có cảm thấy câu nói này hơi khó hiểu không? Xin tạm giải
thích là, chúng ta chỉ cảm nhận được hạnh phúc thực sự khi biết sống
ngay trong lúc nó có mặt. Tất cả những ước mơ, xếp đặt, mong đợi để đạt
được hạnh phúc thực sự chỉ là những ước mơ, mong đợi mà thôi. Hạnh phúc
đến rồi đi, lâu bền hay mỏng manh, đều tùy vào cách biết sống với nó của
bạn. Giống như khi còn bé, ta mơ ước được món đồ chơi mà mình thích
nhất. Rồi, nhân một buổi lễ lạt gì đó, chúng ta nhận được món quà mình
khao khát. Vậy, hạnh phúc thật sự là khi nào: trước hay sau khi nhận
quà? Có người cho rằng: trước khi nhận quà, đó là hạnh phúc trong mộng
và sau khi nhận quà, đó mới chính là hạnh phúc thật sự. Dù bạn cho nó là
gì đi nữa, việc bạn có đón nhận và tỉnh thức khi hạnh phúc đến, đó mới
chính là điều quan trọng.
Ai là người hạnh phúc?
Nếu chỉ vì muốn che giấu
những điều không như ý trước mặt mọi người mà bạn phải giả vờ là mình
hạnh phúc vô ngần, thì tôi xin bạn hãy xem kỹ lại mình đang sống cho ai?
Cho chính mình hay cho người khác? Chính bạn là người đang định nghĩa
thế nào là sống hạnh phúc, và từ định nghĩa này bạn đi tìm một mẫu người
bạn cho là đang sống hạnh phúc để làm theo. Bạn so sánh đời sống của
mình với những người bạn cho là có hạnh phúc. Tuy nhiên, điều hơi kỳ lạ
là đa số chúng ta cùng có một khái niệm về mẫu người có hạnh phúc khá
giống nhau. Chẳng hạn, họ là người dư ăn, dư để và có công ăn việc làm
ổn định. Họ không phải lo nghĩ nhiều về vật chất, và có một gia đình vợ
chồng rất đầm ấm, thương yêu, con cái rất ngoan hiền, dễ thương. Họ
thành công trên mọi lãnh vực, từ chuyện làm ăn đến gia đình con cái.
Thế, nếu bạn nhìn quanh mình đã có bao người đạt được mẫu đời sống lý
tưởng như trên? Còn bạn thì sao? Bạn nghĩ khi nào mình sẽ thành tựu được
như vậy? Hay bạn cho rằng phải đến khi mình kiếm đủ tiền hay đủ giàu
thì mình sẽ sống có hạnh phúc?
Nếu giá trị của hạnh
phúc được định nghĩa bằng sự thành công về mặt vật chất, vậy chắc chắn
những nhà tỷ phú, triệu phú hạnh phúc hơn chúng ta nhiều. Nhưng tại sao
các nhà tỷ phú như Bill Gate và Warren Buffett đều đề cao tính bố thí và
làm từ thiện. Họ cũng nhấn mạnh về việc thiện nguyện, chứ không phải bố
thí vật chất, khiến mang lại niềm hạnh phúc lâu bền hơn cho họ. Đương
nhiên tài chánh sẽ giúp khai thông một số vấn đề, nhưng chúng không đóng
vai trò chủ chốt trong sự mang lại hạnh phúc, an lạc. Họ cho biết hạnh
phúc rất dễ lan truyền. Khi nhìn thấy người khác an lạc, chúng ta cũng
cảm thấy an lạc và hạnh phúc theo.
Đặc biệt trong hoàn cảnh khủng hoảng
kinh tế như hiện nay, có biết bao nhiêu những nhà triệu, tỷ phú giàu
sang như các tài tử điện ảnh, phú gia, đại gia v.v... sống trong hoảng
sợ, lo âu. Lo sợ vì không biết làm sao để giữ gìn tài sản của mình cho
trọn vẹn và không biết việc làm ăn của mình có thành tựu hay không. Đức
Dalai Lama trong một lần thăm viếng một số đệ tử vốn là tài tử Hollywood
và các nhà tài chánh hàng đầu tại Mỹ, Ngài được mời về nghỉ ngơi tại
một biệt thự sang trọng trong vùng Malibu, California. Việc phát hiện họ
dùng rất nhiều thuốc ngủ và trợ tim đã khiến Ngài thấu hiểu tại sao họ
lại chuyên cần tu tập tâm linh như vậy, dù sống trong những tiện nghi
vật chất sang trọng và dư thừa.
Khi có người hỏi Hòa
thượng Thánh Nghiêm về hạnh phúc, ngài nói: “Người ta sở dĩ cảm thấy
thất vọng là vì mơ mộng về tương lai, kết quả tương lai với những gì mơ
tưởng đều không giống nhau, cho nên thất vọng. Sống trong hiện tại chính
là thực hiện ước mơ tương lai. Sống trong hiện tại là vui vẻ nhất”.
Hạnh phúc hay khổ đau?
Trong kinh Kandaraka
(Trung Bô II, số 51), Phật bàn đến bốn hạng người được tìm thấy trên
đời: hạng người tự hành khổ, hạng người hành khổ người, hạng vừa tự hành
khổ vừa hành khổ người, hạng không tự hành khổ, không hành khổ người mà
lại sống một đời thánh thiện. Thế Tôn giới thiệu tổng quát về nếp sống
“không làm khổ mình, không làm khổ người”, hay nói khác đi, giới thiệu
nếp sống đem lại an lạc, hạnh phúc cho mình và cho người. Đa số chúng ta
thuộc về ba hạng người bên trên. Việc tự mình hành khổ dường như là một
nghiệp dĩ do tập khí, thói quen sinh ra. Có một câu chuyện kể về một vị
sư xây một bức tường của tu viện. Sau khi xây xong, vị sư này và các sư
khác khá hài lòng với kết quả do “một tay ngang” xây lên.
Thế nhưng,
một vài vị Phật tử bỗng phát hiện có hai viên gạch bị xếp lệch. Nghe
tin, vị sư vội vàng đến xem bức tường và công nhận là có hai viên gạch
bị lệch. Từ đó mỗi ngày sư ra sân ngắm nhìn bức tường và vô cùng khó
chịu. Cuối cùng, không thể chịu nổi sư quyết định phá bỏ bức tường.
Nhưng vì phải tốn tiền để mua sắm thêm vật liệu, vị sư bắt buộc phải báo
cho sư trụ trì biết. Sau khi xem xong, vị sư trụ trì nói rằng chẳng có
lý do gì phải phá bức tường đi. Vị sư xây tường bèn chỉ ra cho sư trụ
trì thấy hai viên gạch lệch kia. Nghe xong, vị trụ trì nói rằng, tại sao
lại đi chú ý đến hai viên gạch lệch mà muốn phá cả bức tường đi, trong
khi hàng trăm viên gạch khác được sắp xếp thật cân bằng, đẹp mắt! Người
tự hành khổ thường là vậy, chỉ chú ý đến những lỗi lầm nhỏ mà quên đi
những thành công lớn khác!
Đức Phật đã dạy: “Tâm
rất khó nhận biết. Nó rất mỏng manh và vi tế. Nó đến và đi tùy ý. Người
khôn cần kiềm giữ tâm mình. Vì biết gìn giữ tâm sẽ mang đến cho ta hạnh
phúc”. Trong đời sống hàng ngày, chúng ta luôn bị tác động của ngoại
cảnh chi phối. Do vậy, chúng ta thường đánh mất mối liên lạc với cái
tánh biết của mình. Việc luyện tập thở và mỉm cười là cách đưa tâm về
nhà hay nói theo kiểu nhà thiền là “đưa trâu vào chuồng” khiến chúng ta
thấy được sự biến hóa của tâm. Những biến hóa này có ảnh hưởng rất lớn
đến cách suy nghĩ, thái độ và hành xử của bạn đối với hoàn cảnh trước
mắt. Chẳng hạn, với tâm lý lo sợ và thái độ bi quan về tình hình kinh tế
bấp bênh như hiện nay, chúng ta đã và đang chứng kiến những cách hành
xử vô lý và thiếu chánh niệm từ phía những người (hay có khi là chính
bạn) đã được học và thấu hiểu Phật pháp, dẫu rằng trên môi lúc nào cũng
thốt ra hai chữ VÔ THƯỜNG! Những hành giả đã hành trì Phật pháp luôn
hiểu rằng: Đây chính là lúc chúng ta đang được thử thách xem nội lực của
mình có đủ mạnh để đối phó với những áp lực đang dồn dập tấn công chúng
ta. Nếu nao núng và lo sợ, rõ ràng chúng ta đang thua cuộc! Vậy, hãy
tỉnh thức quay về nhận diện và chấp nhận mình đang thất bại và bắt đầu
một “chiến thuật” mới! Thay vì, tiếp tục chống chế hay chối bỏ khiến
mình càng lúc càng lún sâu vào khổ đau, phiền não.
Theo lời Phật dạy, hạnh
phúc có từ sự an tịnh trong nội tâm. Đó là khi lòng chúng ta mở ra và
sống trong cái phút, giây hạnh phúc đang có mặt (hiện tại lạc trú). Vậy,
yếu tố chánh niệm là đầu mối, giúp bạn quán sát tâm mình, có mặt hay
không để thưởng thức phút giây an lạc đó. Tâm ta luôn có những con virus
uế nhiễm hoành hành, quấy phá. Có một bé gái học lớp Ba, sau khi học
xong một khóa thiền trong trường, mô tả kinh nghiệm của bé như sau: “Con
muốn ra đường chơi nhưng mẹ không cho. Con giận mẹ, giận ghê lắm! Con
bèn chú ý cơn giận của con, và bắt đầu theo dõi hơi thở. Con chỉ cảm
nhận hơi thở của mình. Rồi, con đi vô phòng và tiếp tục vừa theo dõi hơi
thở, vừa để ý đến cơn giận. Có cái gì đó khó chịu trong bụng. Con lặp
đi lặp lại sự chú tâm từ hơi thở đến cơn giận. Sau đó, con đi gặp mẹ.
Con nói chuyện với mẹ rất bình tĩnh và dịu dàng về cơn giận của con.
Buổi nói chuyện thật tốt đẹp, và con đạt được một thỏa thuận với mẹ”.
Nếu thấy được chúng thì cho dù có những biến động, phiền não vây quanh,
tâm ta vẫn giữ được an tịnh, nhận thức được những khuấy động đó chỉ là
tạm thời, vì các hiện tượng buồn, vui rồi cũng sẽ qua đi. Đó là lúc
chúng ta sống trong hạnh phúc thật sự vì mình đã thoát được cảnh khổ
buồn vui bất chợt của vô thường.
Không có con đường nào
đưa đến hạnh phúc vì khi đến cuối con đường đó, những hạnh phúc mình
thêu dệt, xây đắp chỉ còn lại là những quá khứ mà thôi. Tuy nhiên, lộ
trình kinh qua trên con đường tìm kiếm hạnh phúc là có thật! Vậy, khi
chúng ta thật sự sống hay có mặt trong những quá trình này, chẳng phải
là lúc chúng ta đang sống trong hạnh phúc đó sao!
Các bạn hãy cùng tôi suy ngẫm về hạnh phúc mộng và thực qua bài thơ Lô sơn của Đỗ Phủ:
Lô sơn yên tỏa Triết giang triều
Vị đáo bình sinh hận bất tiêu
Đáo đắc hoàn lai vô biệt vị
Lô sơn yên tỏa Triết giang triều.
Bản dịch tiếng Việt của thầy Mật Thể:
Mù tỏa Lô Sơn sóng Triết Giang
Khi chưa đến đó hận muôn vàn
Đến rồi về lại không gì lạ
Mù tỏa Lô sơn sóng Triết Giang.
THIỆN Ý